Agnieszka Holland

Agnieszka Irena Holland, urodzona 28 listopada 1948 roku w Warszawie, to wyjątkowa postać w świecie kina. Jest polską reżyserką filmową i teatralną, cenioną scenarzystką filmową oraz utalentowaną aktorką. Holland jest reprezentantką nurtu znanego jako „kino moralnego niepokoju”. Zaszczycona tytułem damy Orderu Odrodzenia Polski (II i IV Klasy), jest córką Henryka Hollanda i Ireny Rybczyńskiej, a także starszą siostrą reżyserki i scenarzystki Magdaleny Łazarkiewicz (urodzonej w 1954 roku).

W grudniu 2020 roku Agnieszka Holland została wybrana przewodniczącą Europejskiej Akademii Filmowej, co potwierdza jej prestiżową pozycję w świecie filmu.

Swoją pasję i talent filmowy rozwijała na przestrzeni lat. W latach 1966–1971 studiowała na Wydziale Filmowym i Telewizyjnym Akademii Sztuk Scenicznych w Pradze, gdzie wzięła udział w ważnych wydarzeniach Praskiej Wiosny. Jej pierwszym sukcesem była uznanie ze strony krytyków zagranicznych za kameralny dramat „Aktorzy prowincjonalni” (1978). W Polsce zdobyła renomę dzięki nagrodzonym na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych filmie historycznym „Gorączka” (1980).

Po ukończeniu filmu „Kobieta samotna” (1981), który stanowił krytyczny komentarz zarówno do środowiska „Solidarności”, jak i do komunistycznej rzeczywistości, Agnieszka Holland wyemigrowała do Francji. Tam rozpoczęła swoją międzynarodową karierę, realizując filmy we Francji, Niemczech, a głównie w Stanach Zjednoczonych.

Holland zyskała sławę dzięki filmom takim jak „Gorzkie żniwa” (1985, nominowany do Oscara dla filmu nieanglojęzycznego) czy „Europa, Europa” (1990, nominowany do Oscara za najlepszy scenariusz adaptowany), które poruszały trudne tematy Zagłady Żydów. Jednak jej twórczość obejmuje również mniej polityczne dramaty, takie jak „Olivier, Olivier” (1991) czy „Plac Waszyngtona” (1997).

Od 2007 roku Agnieszka Holland ponownie kręci filmy w Polsce. Jej następne dwa dzieła, „W ciemności” (2011, nominowany do Oscara dla filmu nieanglojęzycznego) oraz „Obywatel Jones” (2019), zdobyły Złote Lwy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych. Jednym z jej najnowszych filmów jest „Zielona granica” (2023), który został uhonorowany Nagrodą Specjalną Jury na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji.

W swoich filmach Agnieszka Holland skupia się na osobistych przeżyciach jednostek, które znalazły się na uboczu politycznych wydarzeń. Często podejmuje tematykę zbrodni nazistowskich i komunistycznych. Za swoją wybitną twórczość otrzymała liczne nagrody, w tym w 2020 roku nagrodę FIPRESCI Platinum Award na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Sofii oraz w 2021 roku Platynowe Lwy za całokształt twórczości. Jej wkład w świat kina jest niezmiernie istotny i inspirujący.

Ojciec Agnieszki Holland, Henryk Holland, to postać o fascynującej przeszłości. Był dziennikarzem i socjologiem żydowskiego pochodzenia. Po upadku Warszawy w 1939 roku, Henryk znalazł się najpierw w Wilnie, a potem w Lwowie, który znalazł się pod okupacją Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Gdy Niemcy zaatakowali ZSRR, postanowił wstąpić do Armii Czerwonej. Po II wojnie światowej służył jako oficer Ludowego Wojska Polskiego, stał się aktywnym działaczem komunistycznym i członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR).

Matka Agnieszki, Irena z domu Rybczyńska, była polską dziennikarką o wyznaniu katolickim i uczestniczką powstania warszawskiego. Warto zaznaczyć, że negatywnie oceniła wybuch powstania, krytykując postawę władz sanacyjnych II Rzeczypospolitej za sposób, w jaki przegrały wojnę i uciekły do Rumunii oraz na Zachód, pozostawiając ludzi samym sobie. Po wojnie Irena Holland, podobnie jak jej mąż, przyłączyła się do PZPR.

W 1959 roku Henryk Holland i Irena Rybczyńska rozeszli się, a Agnieszka Holland pozostała przy matce, która później poślubiła innego dziennikarza, Stanisława Brodzkiego. Dwa lata później, Henryk Holland został aresztowany pod zarzutem zdrady stanu i niestety popełnił samobójstwo. Ta tragiczna śmierć ojca była ogromnym wstrząsem dla Agnieszki.

Po ukończeniu Liceum im. Stefana Batorego w Warszawie, Agnieszka próbowała znaleźć ukojenie w reżyserii filmowej. Mimo niepowodzeń w próbach dostania się do łódzkiej szkoły filmowej, nie zraziła się i złożyła aplikację na Wydział Filmowy i Telewizyjny Akademii Sztuk Scenicznych w Pradze, gdzie spędziła lata 1966–1971. To właśnie w czasie Praskiej Wiosny w 1968 roku brała aktywny udział w studenckich strajkach. Niestety, w 1970 roku została aresztowana na sześć tygodni przez czechosłowacką służbę bezpieczeństwa (SNB) pod zarzutem kontaktów z osobami przemycającymi wydawnictwa emigracyjne (sprawa taterników).

Po powrocie do Polski, Agnieszka podjęła współpracę z Andrzejem Wajdą i nowo utworzonym Zespołem Filmowym „X”. W międzyczasie próbowała zrealizować własny film, ale jej scenariusze były regularnie odrzucane przez komunistyczną cenzurę. Jej droga do sukcesu była pełna wyzwań, ale determinacja i pasja Agnieszki Holland przewyższyły wszelkie przeszkody, prowadząc ją do miejsca na szczycie światowej kinematografii.

Agnieszka Holland nie tylko zdobyła uznanie jako reżyserka filmowa, ale także wykazywała się znakomitym talentem jako reżyserka spektakli teatralnych i telewizyjnych. W Polsce miała okazję wystawić pięć znaczących sztuk, wpisując swoje nazwisko w historię rodzimej sceny. Jej pierwszym dziełem teatralnym było przedstawienie „Emigrantów” Sławomira Mrożka, które miało swoją premierę w 1976 roku. Kolejnym sukcesem była inscenizacja „Woyzecka” Georga Büchnera w tym samym roku. Następnie przyszedł czas na „Dusię, Rybę, Wal i Letę” Pam Gems (1978) oraz „Dla miłego grosza” Apolla Korzeniowskiego (1979).

Jednak to nie koniec osiągnięć Agnieszki Holland w dziedzinie teatru. Razem z Anną Smolar współreżyserowała spektakl „Aktorzy prowincjonalni” (2008) na podstawie scenariusza Holland i Witolda Zatorskiego. Jej wpływ na teatr sięgał także ekranu, gdzie nakręciła pięć spektakli Teatru Telewizji. Do tych dzieł należą „Dłużnicy” Leonida Żuchowickiego (1974), „Lorenzaccia” Alfreda de Musset (1978), „Łamanie kołem” Macieja Bordowicza (1979), „Proces” Franza Kafki (1980, we współpracy z Laco Adamíkiem) oraz „Dybuk” Szymona An-skiego (1999).

Ponadto, Agnieszka Holland udowodniła swoją wszechstronność jako artystka, tłumacząc na język polski powieść „Nieznośna lekkość bytu” Milana Kundery (1982). To tłumaczenie miało swoją premierę w Polsce dzięki krakowskiej Oficynie Literackiej w 1985 roku, otwierając drzwi do fascynującej literatury światowej dla polskich czytelników. Jej działania w dziedzinie teatru, telewizji i literatury są przykładem jej nieustającego wkładu w kulturę i sztukę.

Agnieszka Holland to nie tylko utalentowana artystka, ale także osoba o niezwykłej osobowości. Już podczas pracy w Zespole Filmowym „X” zwracała uwagę swoim silnym charakterem oraz charyzmą, nie bojąc się używać dosadnych sformułowań. Jak sam Andrzej Wajda wspominał: „Agnieszka była bardzo agresywna. Szybko stała się przywódcą naszego zespołu”. Krzysztof Zanussi opisywał Holland jako jednostkę o „temperamencie wulkanicznym, lecz jednocześnie bardzo klarownym, posiadającym kartezjański umysł”.

Po upadku Praskiej Wiosny Agnieszka Holland podjęła ważną życiową decyzję – zawarła związek małżeński ze starszym od siebie słowackim studentem Laco Adamikiem. Ich miłość owocowała narodzinami córki, Kasi Adamik, która przyszła na świat w Polsce. Jednakże, w obliczu wprowadzenia stanu wojennego, ich małżeństwo znalazło się w trudnościach. Laco Adamik pozostał w Polsce z córką, a Agnieszka Holland podstępem umożliwiła jej rodzinie przyjazd do Francji, przesyłając wcześniej zaświadczenie lekarskie o złym stanie zdrowia. Niestety, Laco Adamik nie odnalazł się we Francji, co doprowadziło do rozpadu ich związku. Adamik wrócił do Polski, zostawiając Katarzynę pod opieką matki.

Niezależnie od trudności osobistych, Agnieszka Holland utrzymywała bardzo bliskie relacje z córką. Pomogła Katarzynie Adamik w rozpoczęciu kariery filmowej, zatrudniając ją jako asystentkę reżysera przy filmie „Tajemniczy ogród”, a później współpracując z nią przy tworzeniu kolejnych produkcji. Ich więź rodzinna i zawodowa była silna. Holland pełniła również rolę producentki filmu „Boisko bezdomnych” (2008), który był reżyserskim debiutem Katarzyny Adamik. To dowodzi, że pomimo życiowych wyzwań, miłość i wsparcie rodzinne odgrywają kluczową rolę w życiu Agnieszki Holland i jej bliskich.

Źródło foto: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:MJK32681_Agnieszka_Holland_(Pokot,_Berlinale_2017).jpg

Martin Kraft, CC BY-SA 3.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0>, via Wikimedia Commons